امانت داری یکی از صفات برجسته انسانی است و یکی از ارکان برنامه دین به شمار می رود. خدای بزرگ در قرآن کریم، شخص امین و امانت دار را ستوده و او را در ردیف مؤمنین قرار داده است.۱ حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: (اساس اسلام، امانت داری است.)۲

امین به کسی گفته می شود که اگر مالی یا چیزی به دست او سپرده شود، یا مسئولیت به او واگذار گردد و یا سرپرستی خانواده یا گروه و دسته ای را بر عهده بگیرد، در مال و ناموس دیگری خیانت نمی کند و در کسب و کار و مسئولیتی که بر عهده دارد، خدا را ناظر می داند و ایمان دارد که اگر خیانت کند، خداوند در عالم آخرت او را مجازات خواهد کرد و اگر امانت دار خوبی باشد، خداوند عمل او را بدون پاداش نخواهد گذاشت.

اهمیت امانت داری

امانت و امانت داری، رکن مهم اخلاق و نشان دهنده دین و ایمان هر انسانی است، چرا که لازمه امانت، راست گویی، از خود گذشتگی، شجاعت، بلند همتی و تمام صفات عالی انسانی است. از این رو هرکس امین باشد، به خدا ایمان داشته و مسلمان واقعی است.

خداوند در قرآن کریم در بیان صفات بعضی از پیامبران، عنوان (رسول امین)، (ناصح امین) و یا (صادق الوعد) را آورده است که این تعبیرات بیانگر اهمیت امانت داری است. حضرت نوح(علیه السلام) به قومش فرمود: (من برای شما رسول امینی هستم).۳ همین تعبیر را درباره حضرت هود و حضرت صالح و حضرت موسی نیز آورده است.

پیش از اسلام به پیامبر(ص) لقب امین داده بودند، زیرا مردم اموال و امانت های خود را نزد آن حضرت به امانت می سپردند و ایشان آنها را به طور صحیح و سالم به صاحبانشان برمی گرداند. بعد از ظهور اسلام نیز این لقب همچنان به وی گفته می شد. قرآن به مردم دستور داده است که با پیروی از انبی، امانات را به درستی حفظ کرده و به موقع به صاحبانشان باز گردانند: (خدا به شما دستور می دهد که امانت را البته به صاحبانش باز گردانید).۴ امانت در این آیه عمومیت دارد و همه امانات اعم از الهی، مردمی، مالی و غیر مالی را شامل می شود.

در آیه ای دیگر، ادای امانت و وفای به عهد و پیمان در ردیف ویژگی های مؤمنان بیان شده است: ([مؤمنان کسانی اند] که امانت ها و عهد خود را مراعات می کنند.)۵

امانت های الهی

دایره امانت های الهی وسیع است. همه مواهب عالم، امانت های الهی به شمار می روند. در قرآن می خوانیم: (به راستی که امانت را بر آسمان ه، زمین و کوه ها عرضه داشتیم، همه از تحمل آن امتناع ورزیده و اندیشه کردند تا انسان پذیرفت و انسان هم در برابر امانت بسیار ستم کار و نادان است.)۶

حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: (امانت الهی را بر آسمان های برافراشته و زمین های گسترده و کوه های به پا داشته عرضه کردند که از آنها بلندتر و وسیع تر یافت نمی شد، اما نپذیرفتند. اگر بنا بود چیزی به دلیل طول و عرض و توان مندی و سربلندی از پذیرفتن امانت سر باز زند، آنان بودند، اما از کفرالهی ترسیدند و از عواقب تحمل آن آگاهی داشتند که ناتوان تر از آنها آگاهی نداشت و آن انسان است که خدا فرمود: (همانا انسان، ستم کار و نادان است.)۷

در مورد امانت در آیه فوق، تفسیرهای مختلفی وارد شده که نشان دهنده عمومیت معنای آن است و ولایت الهی، نعمت آزادی و اختیار، عقل، اعضا و جوارح و…، همه را شامل می شود.

در برخی روایات، امانت الهی به قبول ولایت امیرمؤمنان(علیه السلام) و فرزندانش تفسیر شده است. در حدیثی از امام رضا(علیه السلام) می خوانیم: (امانت همان ولایت است که هرکس به ناحق ادا کند، از زمره مسلمانان بیرون می رود.)۸

اموال و ثروت هایی که مردم به یکدیگر می سپارند، مقام ها و مسئولیت ه، فرزندان، دانشمندان، بزرگان، نویسندگان، وجود انسان و همه نعمت های مادی و معنوی او و به طور کلی تمام هستی، امانت های الهی هستند که باید در سلامت آنها کوشش کرد.

این جان عاریت که به حافظ سپرده دوست روزی رخــش بیـنـم و تســلیـم وی کنـم

آثار امانت داری

امانت داری آثار فراوانی در فرد و جامعه دارد که به چند مورد از آن اشاره می کنیم:

۱٫ بهره مند شدن از الطاف خداوند

امانت داری، احساسی است خدادادی و پیروی از هرآنچه را که خدا داده، موجب خشنودی پروردگار است که همین رضایت و خشنودی، سبب توفیق و بهره مندی از رحمت بی دریغ الهی می شود. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: (تا زمانی که مردم سه عمل را انجام دهند، پیوسته در رحمت الهی هستند: ۱٫ به همدیگر محبت کنند; ۲٫ امانت دار باشند; ۳٫ اعمال و رفتار آنها با حق و حقیقت موافق باشد.)۹

سرنوشت رزق و روزی و استفاده از نعمت های الهی، در گرو امانت داری است. اسحاق بن عمار می گوید: (هیچ گاه با امام صادق(علیه السلام) خداحافظی نکردم، مگر این که ما را به دو خصلت سفارش فرمود: ۱٫ راست گویی; ۲٫ رعایت امانت نسبت به نیکوکار و بدکار; به درستی که این دو عمل، کلید رزق و روزی است.)۱۰

پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز فرمودند: پیوسته امّت من در خیر و خوبی اند، مادامی که به یکدیگر خیانت نکنند و امانت را برگردانند و زکات را بپردازند; وقتی چنین نکنند، به قحطی و سخت روزی و خشک سالی گرفتار آیند.)۱۱

امانت داری باعث آرامش روحی و روانی و اطمینان در افراد و جامعه می شود.

۲ . دوام دوستی ها

امانت داری، از تنش ها و کدورت ها و بدبینی ها جلوگیری می کند. کسی که این خصلت را در فردی مشاهده کند، به دوستی با او امیدوار می گردد، چرا که در تمام حالات به وفاداری و تعهد به پیمان ها اطمینان دارد.

۳ . ترویج صدق و پاکی

امانت داری سبب ترویج صدق و پاکی در فرد و جامعه است و بنیان جامعه را براساس صداقت و پاکی پایه ریزی می کند. پیامبر(ص) می فرماید: (وقتی در برادر خود سه صفت دیدی، به او امیدوار باش: حیا و امانت و راستی. و اگر این صفات را ندارد، به او امیدی نداشته باش.)۱۲

سخن آخر این که امانت حق الناسی است که هر فرد مسلمان باید به انجام آن جدی باشد و بداند که سعادت در دنیا و آخرت و عبور از پل صراط، با قبولی در این امتحان ممکن خواهد بود. نبی مکرم اسلام(ص) می فرماید: (صله رحم و امانت، در روز قیامت به صورت دو فرشته اطراف پل صراط می گردند و مردی را که صله رحم و ادای امانت کرده نمی گذارند در آتش دوزخ بیفتد.)۱۳

پی نوشت ها:

۱٫ مؤمنون(۲۳) آیه ۸٫

۲٫ غررالحکم و درر الکلم، ج۴، ص۴۷٫

۳٫ شعرا(۲۶) آیه ۱۰۷٫

۴٫ مؤمنون(۲۳) آیه۸٫

۵٫ نساء(۴) آیه۵۸٫

۶٫ احزاب(۳۳) آیه۷۲٫

۷٫ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹٫

۸٫ تفسیر برهان، ج۳، ص۳۴۱; تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۴۵۵٫

۹٫ بحارالانوار، ج۷۵، ص۱۱۷٫

۱۰٫ سفینة البحار، ج۱، ص۱۶۱٫

۱۱٫ بحارالانوار، ج۷۲، ص۱۷۲٫

۱۲٫ نهج الفصاحه، ص۳۹٫

۱۳٫ بحارالانوار، همان، ص۱۱۷٫