تحقیق درباره تمدن و تپه های سیلک

محوطه و تپه های سیلک در ضلع جنوبی غربی شهر کاشان و در سمت راست جاده کاشان به فین (خیابان امیر کبیر) واقع شده که شامل دوتپه شمالی و جنوبی (گورستان الف- ب ) به فاصله ۶۰۰ متری از هم می باشد.گورستان الف با قدمت ۳۵۰۰ ساله در ۲۰۰ متری جنوب قرار داشت که امروزه بروی آن بلوار امیرالمومنین کشیده شده. گورستان ب نیز با قدمت ۳۰۰۰ ساله در زیرباغ ها و مزارع کشاورزی ضلع غربی تپه قرار گرفته است. وتنها زیگورات سیلک که ۱۵٫۹۴ متر از ارتفاع ان باقی مانده است که ازسه طبقه سکوی مطبق و یک پاگرد در جنوب سکوی اول و یک راه بالا رو ساخته شده است.که در بازسازی جدبد بنای زیگورات این راه به شکل پلکان نشان داده شده است.که کهن ترین زیگورات های ایران می باشد و در دوره چهارم در کنار معبد اصلی شهر سیلک بنا شده است.

در سال ۱۹۳۳ با پیدا شدن چند سفال زیبا در پاریس و شناخته شدن محل اکتشاف این ظروف در سیلک کاشان مشاوره موزه ملی فرانسه بر ان شد تا در اکتبر همان سال مجوز حفاری در این منطقه مهم را اخذ کند و هیئت فرانسوی به سرپرستی پرفسور رومن گیرشمن مامور حفاری در سیلک گردید.این هیئت باستان شناسی طی سه سال (۱۹۳۳-۱۹۳۴-۱۹۳۷) تپه ها را مورد کاوش قرار دادند و بلافاصله در سال ۱۹۳۸ تحقیقات خود را در دو جلد تحت عنوان سیلک کاشان به زبان فرانسوی در پاریس منتشر نموداند.بعد از گذشت ۷۰ سال از کاوش های انجام شده توسط هیئت فرانسوی طرح بازنگری به سرپرستی دکتر صادق ملک شهمیرزادی در طی سالهای ۱۳۸۰تا ۱۳۸۵ در دو تپه شمالی و جنوبی انجام گرفت که تحقیقات انجام شده در مسیر انتشار است.

نتایج به دست آمده از کاوش ها بر روی تپه های سیلک تمدن ان را به شش دوره فرهنگی متمایز تقسیم می کند که عبارتند از:

دوره اول و دوم:

این دوره مربوط به قدیمی ترین و یا اولین ساکنان تپه شمالی است که حدود هفت هزارسال پیش شکل گرفته بود.بر اساس گزارش گیرشمن ساکنان اولیه در کلبه های موقت که آنها را با نی و شاخه می ساختند و روی ان را با گل می پوشاندند زندگی می کردند. سپس خانه ها را با دیوار های چینه ای و در دوره دوم با خشتهای ساخته و شکل داده دست خویشتن می ساختند. مردم ساکنمردم ساکن تپه های شمالی ظروف سفالی خود رااحتمالا در گورهای ابتدای می پختند. در دوره دوم اول بر نقشهای هندسی سطوح سفالها را با نقوش گیاهی وحیوانی نیز تزیین می کردند. مردمان این دوره به شکار کشاورزی وشبانی می پرداختن و همچنین با یافتن رگهای طبیعی مس و ستخراج انها را برای ساختن زیور الات کوچک بکار می بردند. مردم سیلک مردگان خود را بصورت جمع شده در حالی که سطح بدن انها را با قشر نازکی از محلول گل اخرا پوشش می دادن به همراه هدیه های به زیر کف منازل خود دفن می کردند

دوره سوم :

در حدود ۶۱۰۰سال پیش ساکنان تپه های شمالی محل سکونت خود را ترک کرده واحتمالا عده ای از انها در فاصله حدود ۶۰۰متری جنوب تپه های شمالی ساکن شدن(تپه جنوبی نام دارد).در این دوره خانه ها با خشتهای مستطیل شکل ساخته می شد و فرهنگ دفن مردگان به صورت دوره قبل بوده .در اواسط دوره سوم مردم از چرخهای سفال گری سود می جوستن و سفالها کوره های مخصوص که حرارت انها قابل کنترل بود پخته می شدو در تزیین انها علاوه بر نوقش قبلی از نقوش انسانی نیز استفاده می شد. تحقیقاهای گیاه شناسی نمایان گر ان است که کاشان در این دوره دارای اب وهوای معتدل بوده است. در این دوره صنعت گران سیلک روش استخراج نقره از سنگ معدن را فراگرفته و اشیاء زینتی و زیورالات را از نقره می ساختن . یکی از مهمترین پدیدهای فرهنگی اواخر دوره سوم استفاده از مهر های مسطح است .

دوره چهارم:

این دوره که از حدود ۵۰۰۰سال قبل اغاز شده وتا حدود ۴۵۰۰سال ادامه داشته به نام دوره اغاز نگارش یا اغاز دوره شهر نشینی یاد می شود. مهمترین تحول فرهنگی این دوره پیراپش خط و نگارش به صورت اولیه دانست.در این دوره از مهرهای استوانه یا سیلندری که منقوش به اشکال حیوانی یا هندسی بود استفاده می شود.که نمایان گر پیشرفت تجاری وبازرگانی در ان دوره بوده است به علت شرایط مساعد زندگی رشد جمعیت روند افزایشی به خود گرفت.

دوره ینجم :

این دوره که تاریخی در حدود ۳۲۰۰سال پیش دارد . مربوط به مهاجرت مهاجریم جدید به سیلک است . مهمترین فرهنگ این اقوام ساخته ظروف سفالی خاکستری رنگ است. معماری این مهاجران به روی بقایای ساختمانهای دوره قبل ساخته شد.فرهنگ خاک سپاری مردگاه دگرگون شد و این دوره اغاز استفاده از گورستانهای مجزا بود . گورستان مردم(گورستان الف) این دوره در ۲۰۰متری جنوب تپه های جنوبی قرار داشت که امروزه به کلی تخریب شد است وتنها ۱۵ قبر از مجموع این گورستان توسط کاوش گران فرانسوی مورد کاوش قرار گرفته و همچنین همچنان به دلیل اعتقاد به زندگی بعد از مرگ در کنار مردگان خود اشیاء سفالی ابزار اهنی و مهر و…قرار می دادن .

دوره ششم:

در تپه های جنوبی که بین سالهای ۲۸۰۰و۲۹۰۰سال متعلق به مردمانی بود که مردگان خود را در گورستان ۲۵۰متری غرب تپه جنوبی (گورستان ب) دفن می کردن . به عقید گیرشمن انها مهاجران جدید بودن که در تپه های جنوبی ساکن شدند. در این دوره سطح کل تپه مسطح شد ودر نتیجه معماری دوره ینجم به طور کل از بین رفته. در این دوره فرهنگ خاکسپاری کمی دگرگون شد و علاوه بر عمال قبلی چاله گورها را به شکل تپه در می اوردن و برخی از این گورها با سنگهای تراش خورده و یا اجرهای بزرگ پوشانده می شود که احتمالا نمایانگر منزلت مردگان بوده است . مجموع ۲۰۰قبر از این دوره توسط هئیت فرانسوی مورده کاوش قرار گرفته است. از شاخسهای دوره ششم ظروف سفلی است که کاربرده تدفینی داشته اند بعضی از این ظروف لوله دار و یا شکل حیوانات وپرندگان هستن. سطوع انها با نقوش هندسی،حیوانی و انسانی تزئین شده است.

دربیست و چهارم شهریور سال ۱۳۱۰ تپه های سیلك كاشان در فهرست آثار ملی ایران با شماره ۳۸ به ثبت رسید . ناحیه سیلک (فتح یا و سکون لام در رایج ترین تلفظ) به عنوان یکی از قدیمی ترین مراکز سکنای بشر ماقبل تاریخ در ایران شناخته شده است. تا پیش از آغاز کاوش های علمی، کسی به ارزش باستانی و اهمیت تاریخی آن پی نبرده بود.

در سال ۱۳۱۱ هجری خورشیدی، هیاتی فرانسوی به سرپرستی دکتر گریشمن از طرف موزه لوور فرانسه، در این تپه ها به عملیات اکتشافی پرداختند و بعد از کندن کانال ها و گمانه های حفاری، نمونه ها و اشیای نفیس و نوید بخشی به دست آوردند که موجب شد تا سال ۱۳۱۶ خورشیدی، متناوبا این کاوش ها ادامه یابد. این منطقه مسکونی در جوار بقایای دریای تتیس (دریای عظیمی که تمام فلات مرکزی ایران و افغانستان را در برگرفته بوده) قرار گرفته و شاید با خشک شدن آرام دریا و پدید آمدن خشکی های حاصلخیز، انسان هایی را که احتمالا در ارتفاعات زندگی می کرده اند، به سمت خود کشانده است. منطقه ای بسیار کهن با قدمتی در حدود ۷۰۰۰ سال!

سیلك شامل دو تپه شمالی و جنوبی، به فاصله ۶۰۰ متری از یکدیگر و در قبرستان الف و ب می باشد. قبرستان الف با قدمت ۳۵۰۰ ساله در ۲۰۰ متری جنوب تپه جنوبی قرار داشت که امروزه بر روی آن بلوار ۲۴ متری امیرالمومنین کشیده شده و قبرستان ب نیز با قدمت ۳۰۰۰ ساله در زیر باغ ها و زمین های کشاورزی ضلع غربی تپه قرار گرفته است! .

چگونگی کشف تپه ها:

پیدا شدن چند ظرف كم نظیر در اوایل سال ۱۹۳۳ در پاریس و شناخته شدن محل اكتشاف این ظروف كه در سیلك كاشان بود، توجه باستان شناسان خارجی را به این محل معطوف داشت.  نهایتا” مشاور موزه ملی فرانسه در اكتبر همان سال (۱۹۳۳ میلادی) مجوز حفاری در این نقطه را به دست آورده و هیئتی را كه از طرف ایشان در ایران (شمال لرستان) مشغول حفاری بود مأمور نمود تا در سیلك كاشان به انجام حفاری بپردازد.

این هیئت به سرپرستی رومن گیرشمن از نوامبر سال ۱۹۳۳ تا ژانویه ۱۹۳۸ با انجام سه فصل حفاری و كاوش در سیلك به ارزشهای والای این ناحیه پی برده و به نتایج قابل توجهی رسیدند. گزارش جامع این حفریات و تحقیقات در سال ۱۹۳۸ میلادی به صورت دو جلد كتاب به زبان فرانسه در پاریس منتشر شد. با انتشار این گزارش سیلك كاشان به عنوان مهد و خاستگاه یكی از كهن ترین تمدنهای بشری مطرح و نگاهها را به خود متوجه ساخت.این گزارشات امروزه به صورت یک منبع و مرجع اطلاعاتی راجع به فلات مرکزی ایران می باشدکه مورد استفاده محققین و باستان شناسان ایرانی و خارجی است.

گیرشمن پس از انجام كاوش هایش چنین نتیجه گرفت كه در محوطه سیلك،شش دوره فرهنگی متمایز را می توان مشخص كرد كه از ۷۵۰۰ سال پیش آغاز شده و تا هزارۀ اول قبل از میلاد ادامه داشته است.

نكته ۱ : جهت بدست آوردن اطلاعات تخصصی و فنی در مورد كشفیات صورت گرفته در سیلك می توانید از این منبع استفاده كنید .

نكته ۲ : اشیا و خاصه سفالینه های بدست آمده از سیلك را می توان در موزه های مشهور جهان و ایران مشاهده نمود . همچنین گنجینه ای از اشیای طلایی سیلك در اختیار یك مجموعه دار ژاپنی می باشد .

با تمام ویژگی های منحصر به فرد سیلک، افراد زیادی به دیدن تپه نمی روند چرا که در نگاه ابتدایی یک تپه خاکی جاذبه برای دیدن، آن هم در گرمای شهر کاشان ندارد ولی با کمی توجه به قدمت و شناخت تاریخ، آنوقت این تپه دالانی برای ورود به دنیایی دیگر محسوب خواهد شد و این، وسوسه دیدار از آن را برخواهد انگیخت.

این تپه در مغرب مسیر کاشان- فین و در مجاورت جاده قرار دارد. سیلک در حال حاضر مشتمل بریک تپه شمالی و یک تپه جنوبی است که به فاصله ۵۰۰ متر از یکدیگر قرار دارند.در جلو این تپه ها گورستان هایی از انسان های ما قبل تاریخ وجود دارد. این تپه ها برای افراد عادی جذابیت فراوانی ندارد. به غیر از قسمت کوچکی از دیوارهای خشتی و چند ابزار و اسکلت به نمایش گذاشته شده، تنها تپه های خشک و بی آب و علف دیده می شود که احتمالا توجه افراد عادی را جلب نخواهد کرد.

تپه های سیلك پس از كاوش های گیریشمن بدست فراموشی سپرده شد و به مرور زمان تبدیل به محل تخلیه نخاله های ساختمانی و تجمع معتادان شد تا اینكه در سال ۱۳۸۰ طرح بازنگری سیلك به مدت ۵ سال و زیر نظر دكتر صادق ملك شهمیرزادی آغاز شد . تلاشهای دكتر ملك شهمیرزادی و انتشار نتایج طرح به صورت پنج جلد كتاب موجب شد تا بار دیگر نگاهها به سوی سیلك جلب شود . این كتابها كه با عناوینی چون نقره كاران سیلك ، سفالكاران سیلك ، شكارگران سیلك ، نساجان سیلك و زیگورات سیلك منتشر شدند ابعاد تازه ای از تمدن ساكنان سیلك را به محققین و باستان شناسان معرفی نمود . ارائه فرضیه زیگورات بودن تپه ها از سوی جناب دكتر نیز عامل مهمی در افزودن اهمیت سیلك شد .

زیگورات چیست؟

زیگورات معماری مذهبی ویژه شهرهای عمده بین النهرین(عراق كنونی) و ایران بوده است كه بصورت برج مطبق هرمی شكل بنا میشد. ساخت زیگوراتها از ۴۲۰۰ تا ۲۵۰۰ سال پیش متداول بوده است .

زیگورات بنای خشتی تو پر فاقد فضاهای داخلی است كه سطح خارجی آن دارای پوششی از آجر است. ابعاد قاعده زیگوراتهامربع و یا مستطیل و اندازه آنها بین ۵۰ در۵۰  یا ۴۰ در  ۵۰ متر متغیر است. از نظر موقعیت جغرافیایی تا قبل از كشف زیگورات سیلك   بین سومر  بابل  آشور و جنوب غربی ایران توزیع شده اند.برای نخستین بار در فلات مركزی ایران نیز از بقایای زیگوراتی در سیلك كاشان خاك برداری شده است. تاكنون هیچ یك از زیگوراتهای شناسایی شده بطور سالم و كامل باقی نمانده است و لذا ارتفاع اصلی آنها مشخص نشده است. دست رسی به فوقانی ترین طبقه زیگورات بوسیله پله كان و یا راه شیب دار صورت می گرفت. فضاهای اطراف زیگورات ها را با درختكاری و یا مرغ فضاسازی میكردند.

تحقیق درباره تمدن و تپه های سیلک